Coaching edukacyjny jest procesem mającym na celu rozwijanie kompetencji coachingach nauczycieli, co w konsekwencji prowadzi do osiągania przez nich lepszych efektów nauczania. International Coach Federation (ICF), największa ogólnoświatowa organizacja coachingowa zrzeszającą profesjonalnych coachów, opracowała jedenaście podstawowych kompetencji coachingowych, które zostały podzielone na cztery grupy. Do jednej z tych grup należą kompetencje związane z efektywną komunikacją. Obejmuje ona aktywne słuchanie, pytania sięgające sedna oraz bezpośrednią komunikację. Wszystkie te elementy komunikacji wydają się szczególnie potrzebna w szkole, ponieważ komunikacja stanowi istotny element funkcjonowania samej szkoły.

Większość metod rozwoju –  doradztwo zawodowe, trening, mentoring – opiera się na relacji mistrz – uczeń. Ten pierwszy występuje w roli eksperta w jakiejś dziedzinie, a słuchacz przyswaja wiedzę, rozwija umiejętności i doskonali kompetencje. W coachingu edukacyjnym jest nieco inaczej, to uczeń staje się niejako ekspertem w swoich sprawach. To on wskazuje cel, który chce osiągnąć, sposoby dojścia do niego, a nauczyciel z uwagą i zaangażowaniem towarzyszy mu na drodze rozwoju, zapewniając integralne wsparcie. Jeśli nauczyciel chce pracować coachingowo z uczniem to warto, aby sam przeszedł „wewnętrzną przemianę” – metanoię, która oznacza przemianę umysłu, sposobu myślenia i postepowania. Metaforycznie można ją porównać do „przewrotu kopernikańskiego”. Jeśli do tej pory nauczyciel był w centrum edukacji, a uczniowie niejako krążyli wokół niego, to w coachingu uczniowie i ich sprawy są w centrum zainteresowania nauczyciela. Oznacza to, że nauczyciel i uczeń stają się partnerami w podróży z określonego wspólnie „tu i teraz” do wyznaczonego przez ucznia „tam”. Wskazuje to na zasadniczą zmianę w podejściu nauczyciela z koncentracji na sobie do koncentracji na uczniu. Jest to zmiana sposobu patrzenia na relację nauczyciel – uczeń, w której zostaje zachowana zasada komplementarności, czyli dialogicznej równości partnerów nauczyciela i ucznia, która oparta jest na wzajemnym zaufaniu i szacunku.

Efektywne wspieranie rozwoju ucznia jest możliwe wtedy, gdy nauczyciel ma głębokie zaufanie do ucznia i jego możliwości, a także wiarę w to, że posiada on zasoby, dzięki którym może rozwiązać swoje problemy. Jest to warunek sine qua non prowadzenia skutecznego coachingu edukacyjnego. Warto kierować się w nim uniwersalnymi zasadami amerykańskiego psychiatry i psychologa Miltona Ericksona:

Ludzie są w porządku tacy, jakimi są.

Ludzie już posiadają zasoby, aby zdobyć to, czego pragną.

Ludzie zawsze dokonują najlepszego wyboru ze wszystkich możliwych na dany moment.

W każdym zachowaniu zawarta jest pozytywna intencja.

Zmiana jest nieunikniona.

Niewątpliwie jakość procesu edukacyjnego zależy w dużej mierze od nauczycieli i ich kompetencji komunikacyjnych. Można wręcz powiedzieć, że sukces edukacyjny nauczycieli jest wypadkową ich zdolności komunikacyjnych, choć nie tylko. Nie wystarczy samo posiadanie wiedzy o komunikacji. Ważne jest umiejętne jej stosowanie w praktyce edukacyjnej. W niektórych sytuacjach szkolnych może pojawiać się pokusa używania języka „barier komunikacyjnych”. Niejednokrotnie powstają one podczas używania przez nauczycieli tzw. komunikatów „ty” w stosunku do dzieci i młodzieży. Jeśli uczeń często słyszy w szkole wypowiedzi formułowane w komunikacie „ty” (np. Jesteś bardzo nieuważny na lekcji), to może mieć wrażenie, że jest ciągle oskarżany lub obwiniany. Nie myśli o tym jak się zmienić, lecz o tym jak się obronić. Stosowanie komunikatów „ty” może z jednej strony wynikać z zakorzenionych sposobów reagowania, nieświadomie przejętych od otoczenia (np. rodzice, wychowawcy), a z drugiej może rodzić się z potrzeby jak najszybszego rozwiązania zaistniałego problemu. Wydaje się, że mniejsze niebezpieczeństwo wywoływania barier komunikacyjnych w relacji nauczyciel uczeń dają wypowiedzi formułowane w komunikacje „ja” (np. Jest mi przykro, że rozmawiałeś podczas lekcji, bo muszę tłumaczyć ci jeszcze raz zadanie domowe). Stanowią one pewną propozycję dla nauczycieli, by przekazywać informacje na temat trudnych zachowań uczniów w sposób jak najmniej konfliktowy.

Warunkiem skutecznej komunikacji z zastosowaniem komunikatu „ja” jest umiejętność aktywnego słuchania. Aktywne słuchanie jest ważne, ponieważ „wszystko w cochingu opiera się na słuchaniu”. Uważne słuchanie wypowiedzi ucznia na poziomie werbalnym i niewerbalnym (np. ton głosu, tempo wypowiedzi) pozwala dostrzec to, co dla niego pozostaje głęboko ukryte. W słuchaniu dzieje się coś magicznego, otwiera ono na tajemnicę drugiego człowieka oraz bogactwo jego wewnętrznego świata. Dzieci i młodzież przeżywają różne problemy, mierzą się z różnorodnymi trudnościami, usłyszenie ich problemu może być pierwszym krokiem do rozpoczęcia pozytywnej zmiany.

W coachingu edukacyjnym, jak zresztą w innych formach coachingu, warto używać różnych technik, które wspierają komunikację. Jedną z tych technik jest parafraza. Parafraza to powiedzenie tego, co zrozumieliśmy z wypowiedzi rozmówcy. Parafrazowanie pozwala sprawdzić, czy interpretacja nauczyciela jest zgodna z intencją ucznia oraz upewnić się, czy przekazywane treści są trafnie rozumiane. Oto kilka przykładów parafrazy: Z tego, co rozumiem, chodzi o…; O ile dobrze cię zrozumiałem…; Rozumiem, że pytasz o…; Z tego, co mówisz, wynika, że… . Zbliżona do parafrazy jest technika odzwierciedlania – „odbicia w lustrze” – wypowiedzi słuchacza, polegająca ona na wiernym powtórzeniu słów rozmówcy. Jeszcze inną ważną umiejętnością jest klaryfikacja, która jest uporządkowaniem lub uściśleniem istotnych elementów wypowiedzi ucznia. Dzięki klaryfikacji nauczyciel/caoch sprawdza, na ile to co pojawia się w jego odbiorze jest zgodne z wypowiedzią ucznia. Zasadniczo klaryfikacja pomaga nie tylko zrozumieć wypowiedź ucznia, ale pomaga również dotrzeć do jego intencji. Oto kilka sposobów na rozpoczęcie klaryfikacji: Powiedz dokładnie, o co ci chodzi…; Z tego co mówisz rozumiem że…; Jak rozumiem….; Czy dobrze rozumiem….? Czy to znaczy, że…? Generalnie wszystkie te techniki pokazują, że nauczyciel słucha wypowiedzi ucznia, okazuje zainteresowanie i zrozumienie dla niego.

Efekt lepszego zrozumienia ucznia można uzyskać zadając mu tzw. pytania sięgające sedna. Potrafią one nie tylko poruszyć ucznia dokonując u niego zmiany perspektywy, ale mogą również zaangażować go do działania, refleksji i kreatywności, aby zmiana była najbardziej skuteczna i efektywna. Ważne jest, aby nauczyciel w trakcie rozmowy z uczniem był w pełni skupiony na tym, co on mówi, akceptując jego przekonania, uczucia i myśli oraz wyrażając swoją ciekawość wobec tego, co on mówi. Zdarza się, że nauczyciel w rozmowie z uczniem poszukuje tzw. pytania idealnego, które otworzy przed nim całą tajemnicę jego świata. Takie podejście może jedynie zaburzać naturalny rytm rozmowy coachingowej. Wydaje się, że lepszym rozwiązaniem jest zaufanie procesowi rozmowy, a nie poleganie na trafności swoich spostrzeżeń czy pytań. Dobrą praktyką w zadawaniu pytań jest zaczynanie od bardzo prostych pytań (np. Co możesz powiedzieć mi więcej na ten temat?), a następnie przechodzenie do pytań bardziej znaczących. O ile to możliwe należy zamieniać pytania zamknięte (Czy?), które są niewątpliwie bolączką wielu początkujących nauczycieli/coachów na pytania otwarte (Co? Jak? Gdzie? Kiedy? W jakim celu?). W rozmowie nauczyciela z uczniem warto posługiwać się pytaniami odnoszącymi się do różnych etapów procesu coachingowego:

Pytania pomagające zbudować kontakt (np. Dlaczego to jest dla Ciebie ważne? Od czego chciałbyś zacząć? Jeśli dobrze cię zrozumiałem, to…; Rozumiem, że…).

Pytania pomagające ustalić cel  (np. Co chcesz osiągnąć?  Na ile ten cel jest zgodny z Tobą? Czy osiągnięcie tego celu jest realne? Co pomoże Ci w realizacji tego celu? Po czym poznasz, że osiągnąłeś ten cel? Jak spełnienie tego celu wpłynie na Ciebie i innych?).

Pytania pomagające odkrywać potencjał  (np. Jakie masz zasoby? Co jest Twoją mocną stroną? Jakich umiejętności Ci brakuje? Jakie widzisz inne możliwości? Z jakich umiejętności skorzystasz, aby osiągnąć cel?  W jakiej innej dziedzinie miałbyś sukces, o który Ci chodzi?).

Pytania pomagające ustalić plan działania  (np. Jaki będzie Twój pierwszy krok w tej sprawie? Co potrzebujesz zrobić? Która opcja wydaje Ci się teraz najbardziej pociągająca? Jakich zasobów potrzebujesz? Co możesz zrobić, aby osiągnąć cel?).

Pytania pomagające podsumować rozmowę  (np. Czego dzisiaj się dowiedziałeś? Co było dla Ciebie ważne? Jakie kroki podejmiesz w najbliższym czasie?).

Wielu praktyków coachingu edukacyjnego podkreśla, że ma on ma istotny wpływ na wspieranie rozwoju dzieci i młodzieży w szkole oraz wyrównywanie ich szans edukacyjnych. Wprowadzenie coachingu do edukacji implikuje potrzebę nieustannego rozwijania umiejętności nauczycieli, szczególnie doskonalenia ich umiejętności efektywnej komunikacji, bo w tej materii są spore braki kompetencyjne u wielu nauczycieli w szkołach. A jak wiemy komunikacja stanowi kluczowy element funkcjonowania samej szkoły. Ważne jest zatem, aby nauczyciele efektywnie wykorzystywali swoje kompetencje komunikacyjne w pracy dydaktyczno-wychowawczej z uczniami, ponieważ mają one kolosalny wpływ na ich rozwój.